Daar is ‘ie dan: de podcast Operatie Eerlijke Energietransitie! In een serie gesprekken verkent transitiemaker Marcel Heskes hoe we de energietransitie anders kunnen organiseren. Beter. Eerlijker. In deze allereerste aflevering: bottom-up organiseren, (hoe) werkt dat?
In deze aflevering gaat het over de relatie tussen burger en overheid. Daarin zijn veel keuzes te maken: top down of bottom-up? Zijn bewoners afnemers of hebben ze eigenaarschap? Marcel verkent de alternatieven met Floor de Ruiter.
Floor de Ruiter is expert op het gebied van bottom-up systeemtransformaties. Hij schreef er een boek over: Bottom-up: systeemtransformatie voor doorzetters. Ook is hij lector Bottom-up Transformation & Communication en oprichter van Flying Elephants – een adviesbureau voor verandermanagement.
De rol van burgers en overheid
“We worden gegijzeld door een bewonersinitiatief.” Floor de Ruiter werd eens gebeld door een ambtenaar uit een middelgrote stad. Floor feliciteerde hem: bewoners die zich verantwoordelijk voelen voor de energietransitie in hun wijk en initiatief nemen, wat wil je nog meer? Maar de ambtenaar was bezorgd: “Ze hebben ook nog eens veel meer verstand van de techniek dan wij, we weten niet wat we daar tegenover moeten stellen.” Floor feliciteerde hem nog een keer. Het is gratis aangeboden expertise, daar hoef je helemaal niets tegenover te stellen.
Het voorbeeld is exemplarisch voor de rolverdeling tussen overheid en burgers. En hoe ze naar elkaar kijken. Burgers moeten in beweging komen, ze moeten overtuigd worden om mee te doen met de energietransitie. En de overheid voert de regie. Maar in de praktijk is die indeling helemaal niet zo strikt. Sterker nog, deze rolverdeling roept nogal wat weerstand op.
Kijk maar naar het Programma Aardgasvrije Wijken. In 66 proefwijken werd onderzocht hoe we de energietransitie het beste kunnen inrichten en opschalen. Wat valt op? De grootste barrière is niet de financiering of techniek, maar participatie. Daar blijven projecten vaak steken. Andersom geldt: in de wijken waar bewonersinitiatieven waren aangemeld en de gemeente het proces actief ondersteunde, werden de meeste successen geboekt.
Eigenaarschap in de energietransitie
We moeten het hebben over eigenaarschap. Het is één van de sleutelbegrippen in de huidige fase van de energietransitie, daar zijn Marcel en Floor het over eens. Hoe zorg je dat het eigenaarschap meer komt te liggen bij bewoners in de wijken? Op de plek waar het moet gebeuren, kortom? Dat is waar het bij de bottom-up methode – onder andere – om draait.
Hoe werkt dat in de praktijk? Kun je met álle bewoners in gesprek over hun wijk? Zitten ze daar wel op te wachten? Waarom zijn de ‘traditionele’ participatievormen niet genoeg in de energietransitie? Hoe kun je als gemeente zo’n proces faciliteren? En welke uitdagingen komen daarbij kijken? Hoe bewoners naar de problemen hun wijk kijken (veiligheid, overlast, verkeer: alles in samenhang) past niet altijd bij hoe de gemeentelijke organisatie is ingericht (in silo’s en domeinen). Wat vraagt dat van ambtenaren?
