Na vijf maanden zonder; wil je dan meer of minder op je telefoon?
Stel: je hebt vijf maanden diep in het bos in een ver land gewoond, zonder bereik, zit je bij terugkomst dan meer of minder op je telefoon dan ervoor?
Stel: je hebt vijf maanden lang geen toegang gehad tot Netflix, NOS, Twitter en LinkedIn, vergeet je bij terugkomst het bestaan van die websites of ben je verslaafder dan ooit tevoren?
Stel: je hebt vijf maanden lang zo weinig je whatsapp aangeraakt dat veel berichten verloren zijn gegaan, ben je dan meer of minder bereikbaar dan ervoor als je weer voet op Nederlandse bodem zet?
Meer of Minder?
Heb je op deze vragen ‘minder’ geantwoord? Helaas, dan zit je er op basis van mijn ervaring naast. Die telefoon, die ik van januari tot en met juni alleen gebruikte voor het maken van foto’s of aantekeningen, is nu meer dan ooit altijd in de buurt. Het registreert schermtijden die veel hoger zijn dan dat voorheen het geval was.
Chimpanzee Conservation Center
In januari van dit jaar ben ik naar Guinee vertrokken om als vrijwilliger te werken in het Chimpanzee Conservation Center (CCC). Het centrum vangt chimpanseeweesjes op die door stropers gevangen worden genomen met de bedoeling ze te verhandelen. In het centrum leren ze weer wat het is om chimpansee te zijn; ze klimmen in bomen, leren fruit en ander eten te vinden en passen zich aan de sociale regels van de groep. Het doel is om ze op latere leeftijd weer vrij te laten. Het centrum ligt midden in een nationaal park waar ook andere wilde chimpansees leven, tientallen kilometers verwijderd van het eerstvolgende dorp.
Als vrijwilliger begeleidde ik de baby’s bij hun uitjes naar verschillende plekken in het bos, besteedde veel tijd met volwassen chimpansees die om verschillende redenen alleen zitten, maakte hokken schoon, en moest af en toe voor de groep koken. Allemaal taken waar geen enkel scherm aan te pas komt (we moesten alleen foto’s maken voor sociale media, dat was de enige reden waarom ik mijn telefoon vaak bij me had).
Heb ik het contact met de buitenwereld gemist? Heb ik het gemist om films en series te kijken wanneer ik maar wilde? Heb ik het gemist om het nieuws dagelijks te volgen? Absoluut niet. Dus verwachtte ik dat ik veel minder schermverslaafd zou zijn. Maar nee…
Overgeven aan de telefoon
In de Groene Amsterdammer van 6 augustus 2020 kwam ik deze zin tegen: “De machine heeft onze lichamen en geest verlamd” (Tegen de aandachtseconomie – Zijn en schermtijd, Jan Postma). Zo herkenbaar! Heel blij om terug te komen was ik niet, er spookten ook veel te veel vragen door mijn hoofd. Wat betekent deze ervaring, wat vond ik er zo fantastisch aan, wat ga ik nu doen? En dan is daar de immer verbonden smartphone! Je kan je er 100% aan overgeven. En gelukkig heb ik een extra lange oplaadkabel! Ik weet intussen dat ik me er echt niet beter door ga voelen, maar het mag heus wel even, want ja: vijf maanden lang heb ik het niet gedaan. En andere verslaafde smoezen.
Is gemak nodig?
In Guinee moest ik koken op vuur, kleding wassen met de hand en stond de telefoon permanent op vliegtuigstand. Hier lijkt, hangend op de bank, een pannetje water opzetten voor de pasta en voorgesneden groente in de pan gooien soms een onmetelijke opgave. In Guinee was ik met gemak anderhalf uur bezig voor het bereiden van dezelfde maaltijd (probeer eerst maar eens vuur te maken, vervolgens aan te houden; lang genoeg om het water te koken). En dat alles zonder afleiding van Netflix! Ik kan me niet herinneren dat ik in Guinee echt tegen die taak heb opgekeken. Het was zelfs heerlijk om al kokend in je eigen gedachten verzonken te zijn, met af en toe aandacht voor de vlam die elk moment kon uitdoven.
Datzelfde ervaarde ik ook met kleding wassen. Een simpele taak waar je maar een beetje met je hoofd bij moet zijn; emmers water vullen, inzepen, boenen en omspoelen, omspoelen, omspoelen. Je krijgt er wel last van je rug van, maar het kostte mij geen enkele moeite om met die taak te starten. En eenmaal klaar was de voldoening groot.
Deze ervaringen stellen mij voor de vraag: worden we gelukkiger van al het gemak waar we nu toegang toe hebben?
Tijd voor reflectie
Het was heus niet altijd een paradijsje zonder alle digitale afleiding. Hoewel ik echt gekozen had om te blijven in plaats van gerepatrieerd te worden. Toen alle grenzen door corona gesloten werden, drukte het besef dat je niet weg kunt de sfeer. Continu, dag in dag uit, in een kleine gemeenschap leven en werken met maar dertig mensen was ook niet altijd even makkelijk. Als één iemand zich shit voelt, heeft dat zijn weerslag op iedereen in de groep. Door de hoge temperaturen is iedereen continu moe, emoties lopen snel hoog op. Vertrouwen blijkt ook een relatief begrip; roddel (want ja; geen afleiding van sociale media of tv) is er veel en elk verhaal gaat standaard als een lopend vuurtje rond.
Maar wat er wel was: tijd voor reflectie. Er is weinig afleiding als je je terugtrekt en ik had (in tegenstelling tot thuis waar ik er nooit aan toe kom) alle geduld om uren in mijn dagboek te schrijven. Door de uitjes met de chimpbaby’s brachten we dagelijks uren door in het bos. Je kon praten met elkaar, maar ook urenlang stil zijn, zonder gestoord te worden door pushberichten. Je moet daardoor wel de confrontatie aangaan met je eigen gevoelens, terwijl je in Nederland de makkelijkere optie hebt om je te laten verlammen door Netflix. Zoals Jan Postma in het eerder genoemde stuk schrijft: “Informatie is er in overvloed, aandacht is schaars. Technologieën doen aanspraak op onze impulsieve kant in plaats van onze bedachtzame, rationele kant”.
Is dit de beschaving waar we naar streven?
Na vijf maanden is het automatisme waarmee ik naar mijn telefoon greep helaas niet verdwenen. Maar om heel eerlijk te zijn, de neiging om mijn telefoon te checken is nooit echt weg geweest. Zelfs al had ik geen internet, dan kon ik nog steeds op een random moment op de automatische piloot in mijn niet-bijgewerkte mailbox belanden. En nu lijken mijn hersenen weer net kleine kinderen; niet meer bestand tegen alle impulsen die nu wel continu binnen komen.
De hang naar het scherm ervaar ik als mijn eigen probleem. En vroeg of laat zal ik echt wel (weer) in actie komen en hier iets actief aan doen. Maar klopt het dat ik hierin niet de enige ben? Ervaren veel anderen niet hetzelfde als ik? Jan Postma eindigde zijn stuk met: “Dit is mijn leven. En – zonder mezelf per se belangrijker te willen maken dan ik ben – dit is beschaving”. Als hij gelijk heeft, wie of wat is er verantwoordelijk voor? Moeten we accepteren dat dit het nieuwe normaal is en moeten we met deze nieuwe impulsen leren omgaan en het onderwijs erop aanpassen, zodat ook de volgende generaties goed met technologieën kunnen omgaan?
Praat mee!
Begin volgend jaar organiseren we in samenwerking met het Centrum voor Zelfbezinning in opdracht van Creative City Lab een inspiratie bijeenkomst over de rol van technologie op arbeid en organisatie. Samen gaan we op zoek naar de vragen die we moeten stellen om het hoofd te kunnen bieden aan de uitdagingen van nu. Ben je geïnteresseerd? Houd onze website dan goed in de gaten voor meer informatie!
Dit stuk is geschreven door Marlies Franssens.
Creative City Lab: Robot in je team
Inspiratiemiddag bij de grootste zadenbom van de wereld