We vertellen je niets nieuws als we zeggen dat onze boeren het lastig hebben. Het kabinet komt met stevige plannen tegen de stikstofcrisis. Maar dat is pas het begin van de uitdagingen waar de landbouw de komende decennia voor staat. Want ook op het gebied van biodiversiteit, water en klimaat heeft de landbouw nog grote stappen te zetten. In veenweidegebieden is de nood extra hoog: daar zorgt het lage grondwater voor veel problemen. Transitiemaker, boer en dwarsdenker Johannes Regelink werpt een nieuw licht op de veenweideproblematiek. Zijn voorstel: verhoog de waterstand, en doe vervolgens… niets.
Voor de landbouw houden waterschappen, in samenspraak met provincies, het waterpeil in veenweidegebieden kunstmatig laag. Boeren hebben daar baat bij: het gras groeit beter, er kan vee grazen en zware landbouwmachines zakken niet weg in de drassige grond.
Maar die lage waterstand zorgt voor grote problemen. Want verdroogt het veen, dan komen de broeikasgassen die in dat veen zitten – met name CO2 – vrij. De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) windt er geen doekjes om: in 2020 schreef het adviescollege in haar rapport Stop bodemdaling in veenweidegebieden dat de veenweidegronden in met name het Groene Hart, Noord-Holland, Friesland en Overijssel samen zorgen voor de uitstoot van 4 tot 7 megaton CO2 per jaar. Dat is ongeveer de helft van wat Nederland volgens het Klimaatakkoord in 2050 nog mag uitstoten (11 megaton CO2). Daarnaast zorgt het lage waterpeil voor bodemdaling, verzakking van huizen, wegen en riolering, afname van biodiversiteit en het verdwijnen van weidevogels.
Reden genoeg om niet langer te wachten met het vernatten van landelijke veenweidegebieden, zou je zeggen. Toch gebeurt dat op dit moment nog niet. Want het verhogen van het grondwaterpeil heeft gevolgen voor het grote aantal boeren dat op die veenweidegrond boert. Zo zorgt vernatting voor een lagere grasopbrengst. En voor veel gewassen geldt dat teelt dan überhaupt niet mogelijk is. Oftewel: het verdienmodel valt weg.
Overheden zoeken hard naar manieren waarop boeren, óók met een hoge waterstand, winstgevend landbouw kunnen blijven bedrijven. Bijvoorbeeld door te kijken welke gewassen het goed doen op natte veenweide. Maar zolang er nog geen succesvol verdienmodel is gevonden, wordt de waterstand niet opgehoogd. Die aanpak is niet houdbaar. Want gezien de schade voor klimaat, natuur en woonomgeving, is langer wachten helemaal geen optie.
Laten we daarom niet wachten tot er een verdienmodel is gevonden. Maar laten we in plaats daarvan, bij wijze van experiment, tegen een aantal boeren zeggen: we verhogen het waterpeil op jullie polders, we voorzien als samenleving de komende 10 jaar in jullie inkomen, en jullie mogen zelf uitzoeken hoe je met een hoge waterstand toch geld kunt verdienen.
Op die manier krijgen boeren de kans om zélf te experimenteren met potentiële kansrijke gewassen. En, misschien interessanter nog: er zullen allerlei stukken polder ontstaan waar helemaal niets gebeurt. Op die plekken keert de natuur terug, die ons vervolgens laat zien welke gewassen daar het beste passen. Misschien zijn dat geen eetbare gewassen voor onszelf of ons vee, maar gewassen die bijvoorbeeld kunnen worden ingezet als bouwmateriaal.
Laten we, kortom, de natuur gebruiken om tot een verdienmodel te komen. Mijn inschatting? Daarmee zijn we per saldo een stuk minder geld kwijt dan met de theoretische zoektocht naar verdienmodellen die op dit moment gevoerd wordt.
Waterschappen, gemeenten, provincies en boeren: wie van jullie durft dit experiment aan? Ik denk graag mee! Neem contact op via regelink@squarewise.com.
Johannes Regelink is transitiemaker, organisatie-ecoloog en boer. Bij Squarewise werkt hij onder meer aan het telen van biobased bouwmaterialen, de ketenontwikkeling van lisdodde tot bouwmateriaal en het ondersteunen van natuurinclusieve boeren. Daarnaast startte Johannes het initiatief Burgerboerderij de Patrijs om een gangbaar melkveebedrijf naar een gemengd acro-ecologisch bedrijf te transformeren.
