Vrijgekomen boerderij vinden voor natuurinclusieve landbouw? Dat is lastiger dan gedacht

Een gangbaar melkveebedrijf ombouwen naar een gemengd, acro-ecologisch bedrijf. Waar biodiversiteit, bodem en landschap worden hersteld. Dat is de uitdaging waar we voor staan met Burgerboerderij de Patrijs. Maar het vinden van een geschikte boerderij om deze plannen te kunnen realiseren, blijkt lastiger dan veel mensen denken. Hoe komt dat?

Als transitiemaker ben ik betrokken bij diverse projecten. Zo ben ik één van de initiatiefnemers van Burgerboerderij de Patrijs. Het oorspronkelijke plan, de overname van het melkveebedrijf van mijn ooms in Vorden, ketste vorig jaar af. Daarom zijn we nu op zoek naar een andere boerderij. Die zijn er genoeg, zou je denken. Zo noteerde het CBS dat meer dan de helft van de Nederlandse boerden van 55 jaar of ouder in 2020 geen bedrijfsopvolger had. Maar zo gemakkelijk is het niet om een gangbaar melkveebedrijf over te nemen. Daar zijn verschillende redenen voor:

1. Veel boerderijen komen helemaal niet vrij
   

   Wat die cijfers niet vertellen, is dat het grootste deel van de boeren op hun boerderij blijft wonen als ze ermee stoppen. Het vee gaat de deur uit, het bedrijf wordt afgebouwd en voor de fiscus houden ze nog een aantal hectare grond in hun bezit. Als dat gebeurt, dan komt zo’n boerderij dus niet vrij als lopend bedrijf, maar vaak pas zo’n 20 jaar later.

2. Meer vraag dan aanbod (en ‘boer zijn’ is een identiteit)
   

   Verder is het zo dat in het gebied waar wij zoeken – de omgeving rond Zutphen, Lochem, Ruurlo en Hengelo – meer mensen een melkveebedrijf willen kopen dan dat er boerderijen te koop staan. Dat komt onder andere doordat er in dit gebied geen natuurgebieden zijn die als stikstofgevoelig zijn aangemerkt. De kans dat je als boer om die reden in de toekomst alsnog uitgekocht wordt is dus klein. Toch is het vreemd dat zoveel boeren hier een bedrijf willen overnemen: met de intensieve veehouderij valt weinig te verdienen, het is geen aantrekkelijk toekomstperspectief. Maar veel meer dan een beroep, is ‘boer zijn’ ook een identiteit. Ben je als melkveehouder opgegroeid, dan wil je dat ook blijven.

3. Onbekend maakt onbemind
   

   Wat daarbij komt kijken, is dat wij geen gangbare boerderij willen runnen. Boeren zijn hierdoor huiverig om aan ons te verkopen, merken we. Ook hierbij speelt de identiteit van de boer een belangrijke rol. En ook de financiering hebben we op een andere manier georganiseerd: via crowdfunding, afspraken met de bank, het Investeringsfonds Duurzame Landbouw en particuliere fondsen. Dat geeft weinig vertrouwen, want het zijn constructies die boeren niet kennen.

4. Middelgrote bedrijven zijn schaars
   

   Tot slot: om een ecologische, natuurinclusieve boerderij op te kunnen zetten, hebben we voldoende grond nodig – minstens 30 hectare. Dat betekent dat wij een middelgroot melkveebedrijf willen overnemen. Dat zijn over het algemeen boerderijen die in de afgelopen 20 jaar zijn uitgebreid. Maar de meeste boeren investeren niet in hun bedrijf, als er geen opvolging is. Er zijn dus weinig boerderijen van deze omvang te koop.

Overheid: geef richting en pak transitietaken op

Hoe kunnen we dit soort barrières uit de weg helpen? En zo de overgang naar een duurzaam en toekomstbestendig landbouwsysteem versnellen? Daar zou de overheid een actievere rol in moeten spelen. Met het overheidsgeld dat nu beschikbaar is gesteld voor de landbouwtransitie, kunnen provincies bijvoorbeeld vrijgekomen boerderijen opkopen en verpachten aan boeren die het anders willen doen. Dat zou een project als het onze enorm vooruit helpen.

Wat ook zou helpen: het aanstellen van ambtenaren die fungeren als hoeders van projecten die bijdragen aan de landbouwtransitie. Een soort ‘transitie-ambtenaren’, die zich er hard voor maken dat dit soort initiatieven ook daadwerkelijk gerealiseerd wordt. Want om duurzame transities vooruit te brengen zijn nieuwe, extra taken nodig. Daar hebben we bij Squarewise wel ideeën over. En wij? Wij zetten onze zoektocht naar een geschikte boerderij onverminderd voort.