Lang leve het Klimaatakkoord (op hoofdlijnen)!

Polderend Nederland; met een mengeling van trots en zelfspot kijken we als land naar onze traditie om in dit land vergaderend tot resultaten te komen. De afgelopen maanden is onder leiding van ‘groen rechts’-icoon Ed Nijpels aan vijf subtafels gewerkt aan hét vraagstuk van dit decennium: hoe bereiken we het (inmiddels wettelijke) doel om in 2030 49% minder CO2 uit te stoten dan in 1990 en in 2050 zelfs 95%? Het resultaat is spectaculair. Na tientallen jaren onderaan Europese lijstjes te hebben gebungeld, is de BV Nederland nu een indrukwekkende inhaalrace van plan.

Wie betaalt de kosten voor de energietransitie in de industrie?

Niet aan alle tafels is evenveel overeenstemming bereikt. Met name in de industrie is nog gesteggel over wie de kosten betaalt. Het doel is duidelijk: de industrie moet 14,3 megaton CO2 reduceren, ongeveer vier keer zoveel als wat er in de gebouwde omgeving moet worden bereikt. Er zijn ook maatregelen in beeld (bijvoorbeeld overschakelen op waterstof), maar die kunnen financieel niet uit voor de industrie. De bedrijven willen geen concurrentiekracht inleveren en eisen daarom dat de overheid bijspringt; de milieubeweging stelt echter dat de vervuiler, en niet de belastingbetaler, moet betalen. Het gaat om 1 miljard euro per jaar.

1 miljard versus de lange termijn kosten van klimaatverandering

Voor media is het natuurlijk interessant om veel aandacht te besteden aan dit meningsverschil binnen het Klimaatakkoord, maar eigenlijk gaat het nergens over. Een miljard jaarlijks klinkt indrukwekkend, maar in dit land geven we zo’n bedrag ook elk jaar uit aan investeringen in waterkeringen en het watersysteem.

De uitgaven aan waterkeringen waren in 1995 nog een bescheiden 82 miljoen volgens het CBS. Niet alleen heftige regenbuien, maar ook aanhoudende droge perioden, zorgen voor veel extra kosten. In het scenario waarin de stijging van de temperatuur tot 2% per jaar beperkt blijft, bedraagt iets triviaals als de schade aan gebouwen die aan klimaatverandering toerekenbaar is, al 25 miljard (in een schatting van Deltares in 2012). Niets doen, zou in 2050 tot 71 miljard schade kunnen optellen, antwoordde de minister in maart op vragen van D66-kamerlid Matthijs Sienot. Dit betreft alleen schade, dus niet de kosten van het versterken van dijken, uitkopen van grondeigenaren in veengebieden, uitbreiden van rioolstelsels en andere noodzakelijke maatregelen voor klimaatadaptatie. Daarbij valt 1 miljard in het niet.

Invloed van concurrentie op de korte termijn

Als je gevolgschade zou meetellen, wordt het overschakelen op niet-fossiele brandstoffen ogenblikkelijk een no-brainer. Maar zo is het niet ingericht; (internationale) concurrentie rekent met prijzen waarin alleen de korte termijn telt. Linksom of rechtsom betalen u en ik de overschakeling op niet-fossiel; in consumentenprijzen of in belasting. Bovendien: als we niet zouden overschakelen, moeten we de rekening met zijn allen betalen; dan stijgen de kosten voor klimaatadaptatie nog veel harder door.

Er is één belangrijke variabele waar het bedrijfsleven terecht aandacht voor vraagt en dat is de internationale markt. Als je de bedrijven wil laten betalen, berekenen zij de prijzen niet alleen door aan Nederlandse afnemers, maar ook aan buitenlandse. Concurrentie van partijen die dat niet doorberekenen, wordt voor Nederlandse bedrijven dan funest. Veel andere landen verlangen nog niet van hun industrieën om over te schakelen. Op basis daarvan zegt de industrie: hef maar belasting om je ambities waar te maken. Het gaat om 100 euro per werknemer, of zes tientjes per Nederlander, als we kinderen en gepensioneerden meetellen. Dat zou op te vangen moeten zijn; de laatste grote lastenverlichtingsoperatie was ongeveer vijf keer zo groot.

Kansen voor ‘nieuwe Deltawerken’

Aan de andere kant: waar blijft straks de opbrengst die de bedrijven realiseren als zij als eerste overschakelen op niet-fossiele bronnen? Ooit investeerde Nederland in de Deltawerken en sindsdien zijn bedrijven binnengelopen op basis van de kennis die daarmee werd opgedaan. Ook in andere landen zullen de afspraken uit Parijs tot maatregelen leiden, als onze industrie tegen die tijd vooroploopt, zijn er exportkansen. Belt de industrie dan spontaan Den Haag om de belastingbetaler mee te laten delen? Of gaat het verdiende geld naar de aandeelhouders? In polderend Nederland zal straks de uitkomst wel ergens in het midden liggen. De ruimte is er; met de schatkist gaat het goed en als je realiseert dat de extra kosten 0,7% van de omzet in de industrie bedragen, kan de sector zich beter druk maken over importheffingen. Al valt er met Donald Trump weinig te polderen.

 

Succes aan de andere tafels van het Klimaatakkoord

Aan de vier andere tafels zijn grote stappen gezet. Er komt meer wind op zee en meer wind op land. De landbouw krimpt niet, maar gaat (o.a. door ander veevoer) wel methaanemissies tegen (elke uitgeboerde molecuul methaan heeft een broeikaseffect dat 22 keer sterker is dan CO2). Elektrisch rijden wordt fiscaal gestimuleerd en er komt meer geld voor openbaar vervoer en fietssnelwegen.

Vooral de tafel Gebouwde Omgeving gaat ons natuurlijk aan het hart. De eerste reacties van meelezers zijn positief; concreet en ambitieus. Zonder de woonlasten te laten stijgen, worden miljoenen huizen gasvrij gemaakt. Gemeenten moeten duidelijkheid geven over wanneer wijken aan de beurt zijn en particulieren krijgen de broodnodige objectgebonden financiering: de lening hoort bij het adres, niet bij de bewoner. Vanuit onze rol bij Stroomversnelling hebben we ons aan de Masterplan-tafel hard gemaakt voor een aantal zaken die goed terecht zijn gekomen in het hoofdlijnenakkoord.

De eerste is integraliteit. Toekomstbestendige wijken gaan niet alleen over energie, maar ook over gezonde, comfortabele woningen, elektrisch vervoer en klimaatadaptatie. Ten tweede bepaalt het einddoel wat verstandig is; niet alles nu een beetje isoleren, maar daar waar je zeker weet dat grote stappen nodig zijn, die meteen zetten. En tenslotte: een wijktransformatie is pas geslaagd als individuele huiseigenaren hun handtekening zetten. Dat lukt alleen als je daar vanaf de start van het proces over nadenkt. De participatieprincipes die we hebben ingebracht, gaan daarvan uit.

Drie hoeraatjes

Als eerste land in de wereld heeft Nederland straks niet alleen een Klimaatwet, maar ook overeenstemming met belanghebbenden over de maatregelen. Er is niet alleen vastgelegd wát we willen bereiken, maar ook hóe. Vooroplopen heeft een nadeel (je betaalt er voor), maar ook een enorm voordeel: je bouwt concurrentiekracht op. Nu al is de Nederlandse Nul-op-de-meter- aanpak een succesvol exportproduct.

Nieuwe mobiliteitsconcepten, intelligente elektriciteitsnetwerken die om kunnen gaan met fluctuerend aanbod, veeteelt gericht op het beperken van broeikasgas-emissies: Nederland gaat innovaties laten zien waar de wereld op zit te wachten. Drie hoeraatjes dus: een voor de Klimaatwet, een voor het Klimaatakkoord en zelfs een voor het poldermodel!

Dit stuk is geschreven door Niels Rood (rood@squarewise.com) en Leonie van der Steen (vandersteen@squarewise.com).