Door met de hele keten aan concrete projecten te werken laten we zien dat het kan: grootschalig bouwen met biobased materialen. We helpen elkaar de omuitdagingen van biobased bouwen aan te gaan. Door te leren en verbeteren, en kennis en expertise beschikbaar te stellen. Zo werken we toe naar een toekomstbestendige biobased bouweconomie in Zuid-Holland.

Resultaten uit de twee Transform-trajecten in de provincie Zuid-Holland (Delft en Schiedam) zijn gebundeld tot een ‘werk- en doeboek’. Dit werkboek staat boordevol handvatten voor projectleiders die werken in wijken waar de energietransitie verbonden wordt met het verbeteren van de wijk. Hiermee kunnen zij aan de slag met het verbreden – en daarmee vergroten – van de maatschappelijke waardecreatie van een wijkaanpak.

Met de introductie van de gedragscode ‘natuurinclusief renoveren’ voor Nul op de Meter projecten met het NOM Keur, is een ware doorbraak bereikt in de bouw. Natuur en bouw hoeven elkaar niet in de weg te staan, maar werken elkaar juist in de hand. Door de koppeling aan het NOM Keur, wordt de gedragscode dé standaard in de markt. Dat betekent winst voor zowel de natuur als de bouw.

Binnen WoOn Twente delen koplopers, volgers en peloton delen substantieel en structureel kennis en ervaring met elkaar. Koplopers nemen steeds vaker samen initiatief om duurzame nieuwbouw te ontwikkelen of bestaande bouw te transformeren. Of ze ontwikkelen met elkaar een kennisproduct over bijvoorbeeld klimaatadaptieve maatregelen. De aanpak leidt onder meer tot bewustwording bij bestuurders: het thema duurzaamheid komt steeds vaker terug in bestuursvergaderingen. En ook het bedrijfsleven haakt aan: corporaties praten metvastgoedontwikkelaars, aannemers en andere partijen over duurzaamheid en samenwerking, nog ver vóór de start van de bouw.

De roep bij particuliere woningeigenaren om een bondgenoot die hen ondersteunt bij elke stap van de verduurzaming van hun woning wordt alsmaar groter. Nationale en lokale overheden hebben elk hun eigen taken in het vormgeven van dat bondgenootschap. Met onze aanpak geven we nationale en lokale overheden daar concrete handvatten voor. Zodat ze weten wat ze moeten doen. En ook: hóe ze dat moeten doen.

Het Wijkkompas zorgt voor een gedeelde taal bij het verduurzamen van wijken. De methodiek en de online omgeving gebruiken in de dagelijkse praktijk maakt veel informatie eenvoudig en overzichtelijk toegankelijk voor uiteenlopende doelgroepen op wijkniveau. De (optimalisatie van) de tool biedt houvast bij een transparante en gestructureerde wijkaanpak door gemeenten, in samenwerking met lokale belanghebbenden.

Met onze oplossing bereiken we dat de warmtetransitie gezien wordt als een gezamenlijke klus van bewoners, ondernemers, stakeholders en gemeente. Geen ‘wij tegen zij’ maar samen aan de slag. Daarvoor is het nodig dat de keuzes samen gemaakt worden. Om die reden is het verkennen en wegen van de alternatieven de eerste stap en breekt pas daarna, als iedereen op dezelfde pagina zit, de fase van kiezen aan.

De ontzorgingsmarkt staat nog in de kinderschoenen, terwijl ontzorging van de particulier nodig is in alle fasen van de ‘bewonersreis’. Dat ontzorging een belangrijke rol speelt bij woningverduurzaming is ook onderkend in het Klimaatakkoord. Daarom onderzochten Squarewise en New Foresight in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hoe de ontwikkeling van die markt gestimuleerd kan worden, zodat meer mensen bereikt worden en het aantallen woningverduurzamingen gaat stijgen.

Het kruidenrijk houden van kruidenrijke graslanden en tegelijkertijd de focus houden op productie, is nog niet zo gemakkelijk. In het leertraject Kruidenrijk Grasland leren twintig boeren met elkaar hoe kruidenrijke graslanden in hun bedrijfsvoering passen. Zo leveren we een belangrijke bijdrage aan een toekomstbestendig, natuurinclusief landbouwsysteem in Nederland dat bodem, klimaat, water en natuur versterkt.

Een ketensamenwerking op het gebied van hoogwaardige inzet van bermgras - kan dat ook steward owned? We begeleidden initiatiefnemer Spaak Circular Solutions in deze transitie en betrokken ook andere partners in de keten.

Om tot grotere toepassing van biobased bouwen te komen, is een eerste stap het toegankelijker maken voor de industrie. Daarom startte Squarewise een eigen experiment: een circulair ketenproject rondom de toepassing van lisdodde in bouwcomponenten. Een voorbeeldproject voor de bouwsector – we laten zien hoe het werkt, en vooral ook: dát het werkt.

Samen met boeren, natuurbeheerders, productontwikkelaars, een timmerfabriek, architecten en componentenbouwers werkt Squarewise aan een prefab isolerend wandelement, gemaakt van lisdodde. Tijdens het ontwikkelproces verzamelen we inzichten over technische processen (teelt, oogst en verwerking), verdienmodellen voor boeren en bouwers, en kansen voor opschaling. We slaan de handen van de hele keten ineen om de totstandkoming van een concreet eindproduct te versnellen. Een belangrijke stap voorwaarts in de biobased transitie.

Terwijl onze bouwsector industrialiseert, stellen duurzaamheidsdoelen en circulaire ambities grenzen aan de bouwketen en haar materiaalgebruik. Dat is van belang, want het meest gebruikte bouwmateriaal – beton – veroorzaakt zo’n 5% van de wereldwijde CO2-uitstoot. Daarnaast produceert de bouwsector de grootste berg aan afval in Nederland, meer dan bijvoorbeeld de landbouw- en voedingsindustrie bij elkaar opgeteld. Biobased bouwen biedt hiervoor een uitkomst, omdat daarbij gebruik wordt gemaakt van natuurlijk gegroeide materialen. Het put onze grondstoffen niet uit, en reduceert CO2 en afval.

Het Wijkkompas is een open digitale omgeving die inzicht geeft in het proces van de wijkaanpak: de tool biedt inhoudelijke tips, tools, praktijkervaringen en voorbeelddocumenten voor alle fasen en knooppunten. Voor het slagen van de wijkaanpak is onderlinge vertrouwen en wederzijdse acceptatie erg belangrijk. Daarom maakt het Wijkkompas het proces van het begin tot het eind transparant. De methodiek zet de integraliteit van de opgave uiteen en zorgt dat alle belanghebbenden kunnen meedenken en meedoen: van bewoners tot overheid en van natuurclubs tot bouwbedrijven.

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat per wijk wordt bepaald wat het beste alternatief voor aardgas is. De gemeente is daarbij aangewezen als regisseur. Dat betekent dat de gemeente voor elke buurt en wijk een wijkuitvoeringsplan opstelt. De uitdaging daarbij: het overzicht houden én het gesprek tussen alle betrokkenen in goede banen leiden. En dat bij elke wijk opnieuw. Om dit proces te ondersteunen is het Wijkkompas ontwikkeld. Het Wijkkompas biedt gemeenten en lokale betrokkenen praktische houvast, zodat steeds meer wijken succesvol worden verduurzaamd.

Het Wijkkompas is een initiatief van Stroomversnelling in samenwerking met Squarewise en dertien andere partner-organisaties.

In 2021 breidde Squarewise de website uptempo.nu uit met innovaties voor utiliteitsgebouwen. Inmiddels zijn ruim 195 innovaties voor de verduurzaming van bestaande gebouwen uitgelicht op de website in opdracht van TKI Urban Energy, onderdeel van het programma Uptempo. De website trekt maandelijks honderden bezoekers namens woningcorporaties, ketenpartijen of collectieven van particulieren die willen weten welke innovaties passen bij hun situatie. 

Squarewise ondersteunde het Regioplatform Woningcorporaties Utrecht (RWU), samen verantwoordelijk voor 30% van de woningen in de regio Utrecht, bij de ontwikkeling en implementatie van een visie en strategie voor een gezamenlijke duurzaamheidsaanpak. Deze samenwerking heeft sinds de start talrijke succesvolle initiatieven opgeleverd. Van een gezamenlijke marktaanvraag voor de opwek van duurzame kWh op daken tot de Utrechtse Innovatieversneller. En van tests met gevelisolatie tot duurzame wtw-douches. 

Om een CO2-neutrale woningvoorraad in 2050 voor elkaar te krijgen, bundelen de woningcorporaties van het RWU de krachten. Om de woningcorporaties effectief te laten samenwerken, ontwikkelde Squarewise een werkwijze volgens het ‘koploper-volger-peloton-principe’. Dat werkt zo: koplopers experimenteren met innovaties, volgers kijken mee en kunnen deze bij een positief resultaat direct overnemen in hun eigen bezit. Zijn de uitkomsten hierna positief en is de innovatie ‘volwassen’, dan wordt de oplossing de nieuwe norm voor het peloton. Zo worden pilots sneller opgeschaald. Want samen kun je sneller verduurzamen, tegen lagere kosten. 

Squarewise is onderdeel van het programma “Maatschappelijk Verantwoord (of zoals wij liever zeggen: ‘verbonden’) Innoveren”. Eén van de projecten die Squarewise vanuit MVI heeft ondersteund is het opzetten van een leergroep voor peer-to-peer governance in de energiesector. Peer to peer betekent dat burgers onderling oplossingen realiseren. Onderling energie uitwisselen, onderling besluiten of grond wordt ingezet voor de opwek van energie, voedsel, of ontspanning (natuur), en onderling beslissen hoe warmtebronnen worden ingezet. De leergroep wordt begeleid door de Economy Transformers, in de persoon van Damaris Matthijsen. 

Damaris begeleidde Squarewise in 2021 ook in een van de strategiedagen en sindsdien werken we als Squarewise met het gedachtengoed van de Economy Transformers. Zij geloven in een wereld waarin vrij, gelijk en samen de sturende principes zijn. De zelfsturendheid die wij omarmd hebben, is een uiting daarvan. Iedereen is vrij om beslissingen te nemen, in lijn met een doel dat we samen omarmen. Iedereen is gelijk(waardig) om zijn of haar bijdrage daaraan te leveren. Met Squarewise zoeken we naar praktijktoepassingen om dit gedachtengoed te testen. Dit project binnen de Topsector brengt 15 pioniers bij elkaar die met dit gedachtengoed werken in de praktijk. Ze wisselen ervaringen uit, obstakels en oplossingen, met twee doelen; het inspireren van andere pioniers om ook stappen te zetten (en uit te wisselen) en het delen van verhalen met geïnteresseerde ‘regime’ spelers, zoals overheden en banken, om ook daar ruimte te krijgen voor deze manier van denken en organiseren. 

MVI-Energie richt zich op ‘buikpijnvraagstukken’ voor morgen. Worden innovaties alleen vanuit technisch perspectief of belang benaderd, dan komen ze los te staan van de maatschappij en gedeelde waarden (sociaal, cultureel, ecologisch). De aandacht voor maatschappelijke dilemma’s in combinatie met maatschappelijke winst én in verbinding is onmisbaar voor een inclusieve en eerlijke samenleving.

In 2021 riep een coalitie van burgers en organisaties de politiek op een ambitieus Burgerberaad Klimaat & Milieu in te stellen, waarin burgers maatregelen bedenken om de klimaatcrisis te bestrijden en biodiversiteitsverlies tegen te gaan. Squarewise steunt het daaruit voortgekomen ‘Manifest Burgerberaad Klimaat & Milieu’ en beoogt burgerberaden ook in haar eigen projecten in te zetten als transitie-instrument. In Brabant hebben we in een Community of Practice met gemeenten daar concreet invulling aan gegeven.

De verhitting van de aarde en de ontwrichting van ecologische systemen raken alles en iedereen. Om de aarde leefbaar te houden zijn snel grote veranderingen nodig. Voor overheden is het niet eenvoudig om tot een toereikende, integrale aanpak van de klimaatcrisis en de ecologische crisis te komen. Verstoring van de werking van democratische systemen is één van de barrières voor een toereikende, integrale aanpak. 

Squarewise ontwikkelde een samenwerkwijze volgens een ‘koploper-snelle volger-peloton’-structuur, die eerder getest is bij Utrechtse corporaties. Dezelfde werkwijze is toegepast bij WoON Twente, een samenwerkingsverband tussen zestien woningcorporaties in dorp en stad in Twente. Zo konden zij onderling efficiënter samenwerken, van elkaar leren en slim gebruik maken van elkaars innovatiekracht. Koplopers experimenteren met projecten, snelle volgers denken vanaf een vroeg stadium mee en kunnen het project bij een positief resultaat direct overnemen in hun eigen bezit. Zijn de uitkomsten hierna positief en is de aanpak ‘volwassen’, dan wordt het hele peloton uitgenodigd om de oplossing toe te passen.

Overkoepelend stelde Squarewise op basis van het donutmodel van econoom Kate Raworth Squarewise een nieuwe ambitie voor WoON Twente op: betaalbare woningen met respect voor de grenzen van het klimaat.

Samen met VORM bouwt Squarewise aan een breed kennis- en innovatienetwerk over de toepassing en opschaling van biobased (ofwel: natuurlijke) bouwmaterialen. Met pioniers vanuit de bouw, landbouw, overheid en onderzoeksinstellingen. Betrokken zijn onder meer Wageningen University & Research, HAN Hogeschool, Hoekschewaards Landschap, TNO, gemeente Den Haag, gemeente Hoeksche Waard, provincie Zuid-Holland, VanHier, Nimbel, en strobouwer Wouter Klijn. We zorgen voor kennisdeling en brengen de juiste partijen bij elkaar – van boer tot bouwer. Met elkaar jagen we zo de materialentransitie in de bouw én de landbouwtransitie aan.  

Tegelijkertijd startten Squarewise en VORM in 2021 een experiment: het telen van gewassen op eigen grond, die als basis dienen voor biobased (ofwel: natuurlijke) bouwmaterialen. We doen inzichten op over teelt, oogst en verwerking van minder bekende of ontwikkelde gewassen met veel potentie voor klimaatwinst en biodiversiteit. En over concrete toepassingsmogelijkheden in de bouw. Door te experimenteren, kennis te ontwikkelen en toe te passen, en door ‘gewoon’ te beginnen, zetten we de transitie van fossiel naar biobased bouwen in. Tegelijkertijd ontwikkelen we veerkrachtige, volhoudbare teelten die een grote bijdrage leveren aan CO2-opslag én aan onze biodiversiteit, in en boven de grond.  

Een groep van ruim 40 bevlogen professionals met uiteenlopende achtergronden volgt Spinwaves Lab, een leiderschapstraject én sociaal innovatielab voor degenen die de gebouwde omgeving verduurzamen. Spinwaves Lab biedt een collectief de koplopers met ideeën én voor degenen die liever met een groep optrekken om nu de grote slag te maken. 

Uitgangspunten van het programma van Spinwaves Lab zijn dat verandering van je omgeving persoonlijke ontwikkeling vereist en dat de natuur inspiratie biedt om vraagstukken beter op te kunnen lossen, zeker als het gaat om systeemveranderingen. Samen ontdekken innovators met dezelfde duurzaamheidsambities wat nodig is voor wezenlijke systeemveranderingen. Ze krijgen inzichten in het verandersysteem, maken veranderinitiatieven effectiever, en werken aan doorbraken. Wanneer deelnemers het opleidingstraject hebben doorlopen, is de volgende stap gezet om nog meer impact in duurzaamheidstransities te maken.

Als onderdeel van haar werk voor Maatschappelijk Verantwoord Innoveren in de Topsector Energie nam Squarewiser Leonie van der Steen in 2021 het initatief voor dit leiderschapstraject.

Steeds meer boeren gaan aan de slag met manieren om hun bedrijf te verduurzamen. In het leertraject Kruidenrijk Grasland leren twintig boeren met elkaar hoe kruidenrijke graslanden in hun bedrijfsvoering passen. De uitvoering van dit project deden we in samenwerking met Caring Farmers, Vlechtwerk, WUR en Takens Kringlooplandbouw Advies.

Kruidenrijke graslanden hebben voor melkveehouders diverse voordelen. Ze zijn klimaatbestendiger, hebben een hogere opbrengst in droge jaren, hebben geen kunstmest nodig en dragen bij aan meer biodiversiteit. Het kruidenrijk houden van kruidenrijke graslanden en tegelijkertijd de focus houden op productie, is nog niet zo gemakkelijk. Daarom ontwikkelt en faciliteert Squarewise innovatietrajecten met passende leervormen voor boeren. Zo leveren we een belangrijke bijdrage aan een toekomstbestendig, natuurinclusief landbouwsysteem in Nederland dat bodem, klimaat, water en natuur versterkt.  

In opdracht van de Provincie Zuid-Holland geven we samen met Drift ‘Biobased Bouwen’ een extra impuls, o.a. voor de 200.000 woningen die in de provincie tot 2030 worden gebouwd. Eind 2020 is al een netwerk met koplopers en pioniers uit de hele keten – waaronder grote bouwpartijen, innovatieve start ups, gemeenten, woningcorporaties en kennisinstellingen – opgezet die de transitieagenda opstelde. In 2021 zijn concrete stappen gezet om de transitieagenda en de netwerksamenwerking te laten slagen. 

Op 28 oktober 2021 startten we met een fysieke netwerkbijeenkomst in Rotterdam. Onze transitiemaker Leonie van der Steen lichtte samen met Jan Rotmans (DRIFT) de toekomstvisie en transitieagenda toe. Aansluitend konden verschillende circulaire initiatiefnemers hun ideeën pitchen. Daarna organiseerden we drie bijeenkomsten rondom biobased bouwen met de gehele keten om te inventariseren welke beweging al werd ingezet, welke interventies nog nodig waren voor versnelling en welke doorbraakprojecten daarbij pasten.

Niet alleen wordt kennis en expertise gedeeld, maar het netwerk neemt ook initiatief voor doorbraakprojecten die de transitie naar biobased bouwen binnen de provincie versneld. Projecten die dusdanige impact hebben, dat de schaal waarop biobased bouwen wordt toegepast, enorm toeneemt.

Vier wijken in vier gemeenten willen de stap naar aardgasvrij maken. Particuliere eigenaren in die wijken vinden nu vaak nog niet de juiste marktpartijen om hun woningen aan te passen, of gaan niet tot aankoop over. Dat moet beter. Daarom richtte Squarewise samen met ontzorgingsaanbieders en uitvoerende partijen een online marktplein in met goed, passend aanbod. De gemeenten Zwolle, Deventer, Apeldoorn en Zutphen brengen dit marktplein onder de aandacht. 

Het idee van het Marktplein: marktpartijen bieden verduurzamingsmaatregelen en ondersteunende diensten aan die aansluiten op de behoeften van bewoners. Belangrijk uitgangspunt daarbij is dat het aanbod betrouwbaarder, begrijpelijker en betaalbaarder moet zijn dan buiten het Marktplein. Dat betekent dat alle marktpartijen die meedoen, zich samen inzetten om het aanbod voor woningeigenaren steeds beter en passender te maken.

Deelname aan het Marktplein is niet vrijblijvend voor bedrijven. Want alleen door goed samen te werken kun je ervoor zorgen dat je aanbod beter wordt dan het huidige marktaanbod. Marktpartijen die mee willen doen tekenen daarom een gedragscode waarin de samenwerkingsafspraken en leidende principes zijn vastgelegd.

Als er een radicale verandering van de bouwsector voorgenomen wordt, sluiten we daar dan bij aan? Uiteraard! In een overleg over versnellen van houtbouw bleken een aantal kopstukken in de bouwsector zich te verenigen om dat te proberen. Dat was het moment dat wij onze hand opstaken om hierbij te zijn als een van de grondleggers. Met Jan Rotmans, Jan-Willem van de Groep, Norbert Schotte en Marjet Rutten stapte onze collega Leonie van der Steen in het kernteam om die droom waar te maken. We legden de basis voor de zelfsturendheid van de organisatie. Het werd een ‘tribe’. Iedereen die zich kan vinden in de missie -75% CO2 besparing in de bouw om tot een 1,5 graad samenleving te komen – mocht zich ‘Gideon’ noemen. De Gideonbeweging belooft een platform te zijn voor veel van de ambities van Squarewise. 

Onze transitiemaker Johannes Regelink is opgeleid als ecoloog en heeft een hart voor ondernemen. Vanuit Squarewise is hij dan ook gestart met een uitdagend project: het ombouwen van een traditioneel melkveebedrijf tot een ecologische burgerboerderij. Hiermee gaat Johannes de uitdaging aan waar duizenden boeren in Nederland voor staan: de transitie naar een bedrijf en sector die volhoudbaar is voor de boer, de gemeenschap en alle andere ecosystemen daar omheen. Zijn missie: het goede voorbeeld geven en de weg bereiden andere ondernemende boeren die willen omschakelen naar regeneratieve landbouw. Landbouw met respect voor en in balans met haar omgeving, is wat onze wereld juist nu hard nodig heeft.

De lessen en inzichten die Johannes in dit traject opdoet, gebruiken we in onze andere projecten waarmee we de landbouwtransitie vooruitbrengen. Een greep uit die lessen en inzichten:

• Het probleem en de oplossing liggen dicht bij elkaar. Op slechts 4% van alle landbouwgrond wordt nu biologisch geboerd. Anders vertaald: meer dan de helft van de beschikbare grond in Nederland draagt bij aan de uitputting en opwarming van de aarde. En dat terwijl 80% van de Nederlandse boeren graag wil verduurzamen. Het mooie is dat juist vanuit al deze uitdagingen een groot potentieel voor het oplossen van klimaatverandering schuilgaat in het landbouwprobleem. Een gezonde biodiverse bodem heeft namelijk een enorme potentie voor CO2-opslag. Om onze klimaatdoelen te kunnen behalen is dit één van de meest belovende en simpelste oplossingen.
• De mindset om het landbouwsysteem te willen veranderen lijkt nog niet te leven in onze maatschappij. Hoe veelbelovend banken en overheden ook ‘reclame’ maken over het verduurzamen van de landbouw, ze lijken vooralsnog zeer beperkt hun nek uit te willen steken voor investeringen in de landbouwtransitie. En als je vervolgens met veel moeite de financiering rond lijkt te krijgen, loop je tegen (oude) regelgeving aan die je plannen dwarsbomen.
• Een integrale transitierol vanuit de overheid is hard nodig. Johannes oppert bijvoorbeeld het aanstellen van een transitie-ambtenaar, die boeren sectoroverstijgend kan begeleiden in alle regelgeving en mogelijkheden rondom de landbouwtransitie. Daarmee kan de overheid een belangrijke rol spelen in het versnellen van de landbouwtransitie. 

Op 1 juli stonden we met Squarewise stil bij KetiKoti. We reflecteerden op ons verleden en hoe dat doorwerkt in ons perspectief op vandaag en morgen. Voor transitiemaker Leonie van der Steen was het ook een moment om stil te staan bij de koloniale aspecten van de energietransitie. Ze schreef:

‘Slavernij en kolonialisme zijn niet iets van het verleden, maar komen in andere vormen nog altijd voor. Daarvan ben ik me steeds meer bewust. Hedendaagse slavernij gaat onder meer over de arbeidsomstandigheden van mensen die schaarse materialen delven voor onze windmolens en zonnepanelen. In de relatief jonge bedrijfstakken van zon- en windenergie, die bovendien explosief groeien, is toezicht nog niet goed ingericht. Dat kan tot excessen leiden. En het aankopen en toe-eigenen van grond op andere plekken in de wereld om onze energievoorziening veilig te stellen, is een vorm van kolonisatie.

Dit soort ontwikkelingen maken me moedeloos. Zelfs als we proberen iets goeds te doen – een duurzame energievoorziening –  komen er negatieve bijeffecten uit voort die soms erger lijken dan het probleem dat we proberen op te lossen. Maar er is hoop dat we het goede kunnen doen zonder negatieve bijeffecten. En die hoop begint bij het verplaatsen in de ander die aan het kortste eind trekt. Die wél de gevolgen, maar niet de voordelen van een actie ervaart. En als je dan eenmaal in die schoenen staat, moet je je afvragen: wat is een beter alternatief? 

Voor Squarewise betekent dit inzicht dat we altijd onszelf, onze aannames en onze acties tegen het licht moeten houden. En onszelf steeds weer de vraag blijven stellen: ‘Wie ervaart negatieve consequenties, en wat is vanuit hun oogpunt een beter alternatief?’’

In samenwerking met Nieman en Duurzaam Gebouwd bood Squarewise een opleiding aan voor professionals die basiskennis op wilden doen over het verduurzamen van wijken. In vijf dagdelen kwamen alle onderwerpen binnen de energietransitie in de gebouwde omgeving aan bod, van procesaanpak tot techniek. De multidisciplinaire groep deelnemers werd begeleid door experts die dagelijks in de praktijk met deze onderwerpen bezig zijn. 

Onze transitiemaker Yael Aartsma gaf inzicht in wijkaanpakken aan de hand van meerdere projecten binnen de energietransitie. En collega-transitiemaker Niels Rood deelde zijn ervaring en expertise over netwerken en warmtenetten.

Na afloop van de opleiding beschikten de cursisten over alle basiskennis die nodig is om een bijdrage te leveren aan het verduurzamen van de gebouwde omgeving. We besteedden aandacht aan alle rollen en stakeholdersbelangen, om van de deelnemers een goede gesprekspartner te maken, met meer begrip voor de anderen aan tafel.

Squarewise gaf in 2021 veel exposure aan hoe de toekomst van vandaag al vorm krijgt. Hieronder enkele voorbeelden van nieuws en verhalen over duurzaamheidsinnovaties die we deelden.

• In samenwerking met TKI Urban Energy lieten we de markt kennismaken met nieuwe technieken, diensten en marktmodellen voor een duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar energiesysteem in de gebouwde omgeving, via ondermeer matchingsessies.
• Kennisplatform Duurzaam Gebouwd publiceerde artikelen van de hand van transitiemaker Niels Rood. 
• We deelden voorbeeldprojecten voor aardgasvrij wonen en lokale energie via de nieuwsbrieven van Hier Opgewekt. 
• De inspiratiesessie Regeneratief Bouwen over de positieve effecten op deze duurzame en integrale manier van werken vond plaats op 28 oktober in Circl (Amsterdam). Squarewise behandelde daar de meest ambitieuze performancestandaard in de bouwsector: de Living Building Challenge. Ook andere inspiratiesessies voor Den Haag, Noord Brabant en Eemsdelta trokken veel bezoek.
• Elke eerste maandag van de maand werden veelbelovende innovaties voor het verduurzamen van woningen uitgelicht, tijdens een maandelijks Uptempo! lunchwebinar, dat we hosten samen met Peter Linders van Kwartiermakers in de Bouw
• Alle laatste ontwikkelingen in duurzaamheid, innovatie en transities zijn ook te volgen op onze website www.squarewise.com 

Ook was Squarewise een veelgevraagde spreker in de media en op bijeenkomsten over duurzame transitie.

• Transitiemaker Leonie van der Steen sprak met Doekle Terpstra, Leen van Dijke en Jan Rotmans tijdens het Cobouw Café over ‘hoe de bouwsector zo snel mogelijk in Parijs komt’. Gespreksleider Thomas van Belzen vatte in de CoBouw het gesprek samen onder de kop ‘Duurzame bouw gebaat bij afzwaaien 50plus-ceo’
• Leonie deelde op de mainstage op Building Holland, hét innovatie-event voor de bouw en vastgoed, de inzichten uit internationale publicaties die ons doen inzien dat wij zelf moeten veranderen om radicale verandering mogelijk te maken
• Op NU.nl gaf Leonie uitleg over de voortgang van de warmtetransitie in Nederland
• Ook vertelde Leonie in een aflevering van Doorzagen, de podcast van CoBouw, met bijdragen van Norbert Schotte, Serena Scholte, en Daniel Koerhuis over sociale innovatie, cultuurverandering en condities voor duurzame doorbraken: We moeten de harten van bouwers aanspreken’ 
• Tevens deelden andere Squarewisers inzichten via de podcasts van Duurzaamheid #Hoedan?,  De bende verandert de bouw met, Nieuwe Natuur Podcast en meer 

Wanneer je als woningeigenaar je woning wilt verduurzamen, komt er ontzettend veel op je af. Door bewoners te ontzorgen maak je hun ‘reis’ naar een duurzame woning behapbaar en worden bewoners in staat gesteld de doelen uit het Klimaatakkoord te bereiken. Maar met welke ontzorgende partijen kunnen gemeenten eigenlijk samenwerken om bewoners te ontzorgen? In opdracht van het ministerie van BZK voerde Squarewise een eerste marktinventarisatie uit naar ontzorgingsinitiatieven. Samen met belanghebbenden en betrokkenen stelden we categorieën en opties voor de inventarisatie vast. Vervolgens zetten we een vragenlijst uit, die inmiddels door meer dan 46 initiatieven is ingevuld. We bundelden inzichten in een overzichtelijke database, waar je via filters (denk aan bouwjaar of type maatregelen) snel een passend initiatief kunt vinden.  Op deze manier kunnen ambtenaren en andere betrokkenen hun weg vinden in het landschap van ontzorgingsinitiatieven. Deze marktinventarisatie is openbaar toegankelijk via de website en als pdf-publicatie.  

Squarewise gelooft in de veranderkracht van young professionals. Daarom startten we samen met DRIFT en SustainableMotion in juni 2021 de eerste ronde van Transitiemaker Training. Dit leertraject wapent een nieuwe generatie transitiemakers met duurzame transitieskills & kennis, zodat zij hun eigen rol in de transitie kunnen bepalen. 

In 2021 zijn twee trainingen met succes afgerond. Vele talentvolle transitiemakers kregen al inzicht in de noodzakelijke transitieskills, praktijkcasussen en actuele transitietheorie. Daarmee zijn zij uitgegroeid tot een serieuze gesprekspartner op weg naar een duurzame en rechtvaardige toekomst.

Lang niet alle impact komt door het uitvoeren van opdrachten. Soms is Squarewise ook opdrachtgever, zoals bij het uitzetten van opdrachten voor de Topsector Energie. Daar richten we ons op het laten landen van integrale energieinnovaties. Reden te meer om bij te dragen aan de verspreiding van de kennis die uit die opdrachten voortkomt. Twee van de projecten die speciale vermelding verdienen is het traject dat Drift uitvoerde voor de warmtesector en een traject van het Bert Hellinger Instituut voor het vergroten van inzicht in de opschalingsmogelijkheden van commons. Drift ontwikkelde een methodiek voor een 'Community of Innovative Learners’, waarin groepen innovatoren begeleid worden om samen de status quo te doorbreken, waar dat afzonderlijke partijen vaak niet lukt. Zij testten deze methodiek op de warmtemarkt. Dat leidde onder andere tot het Warmtemanifest. 

Daarnaast gaven we de opdracht om de potentie van commons op een bijzondere manier te onderzoeken. We verzochten het Bert Hellinger Instituut om door middel van (online) systemische opstellingen te achterhalen wat de opschalingspotentie van verschillende commons in de weg zat. Ook vroegen we ‘gangbare’ wetenschappers om mee te kijken op deze onorthodoxe onderzoeksaanpak. Hierover verscheen het rapport Commons – Burgerinitatieven en de energietransitie: systematische ontdekkingen.

Squarewise is een sociale onderneming die niet primair stuurt op financieel resultaat. Voor Squarewise is impact het leidende principe.

Walk the talk, practice what you preach – kreten die we serieus nemen. Na alle door ons begeleide transities, bereikte onze interne transitie een mijlpaal. In 2021 voerden we een nieuwe structuur in: Squarewise werd steward owned. De aandelen van Squarewise Transitions BV gingen over van drie aandeelhouders naar een nieuw opgerichte stichting.  En daarmee is Squarewise nu eigenaar van Squarewise. De nieuwe organisatiestructuur past beter bij de wereld die wij voor ogen hebben: die is volgens Squarewise ‘egovrij’. 

In 2019 schreef Squarewise zich al in in het register van sociale ondernemingen. Met het wijzigen van de eigendomsstructuur werd een nieuwe stap gezet in de organisatieverandering. Het team beslist, ook over zaken als de winstbestemming. In de zoektocht naar bestemmingen die passen vormt de Theory of Change van Squarewise de rode draad. 

Voor deze overgang waren Leonie van der Steen en Marcel Heskes directeur-eigenaren van Squarewise. Tegelijk met de overdracht van de aandelen hield ook de functie van directeur op te bestaan. Squarewise bepaalt het beleid nu in onderling overleg, waarbij de verantwoordelijkheden zijn verdeeld onder de medewerkers. De nieuwe stichting is formeel bestuurder, maar mandateert nagenoeg alle beslissingen naar de  werknemers in de BV. Een ander belangrijk aspect van steward ownership: de winst wordt alléén geherinvesteerd in de missie van het bedrijf.  Want de wereld draait om meer dan het opbouwen van vermogen, daar zijn we bij Squarewise van overtuigd.

Nu Squarewise steward owned en zelfsturend is, heeft iedere medewerker invloed op de koers van het bedrijf. Hierdoor is iedereen (meer) betrokken bij de keuzes die we maken. Daarnaast gaat besluitvorming – anders dan je misschien zou denken – sneller dan in de voormalige hiërarchische structuur. Door de flexibele structuren en sterke betrokkenheid van medewerkers is Squarewise als bedrijf responsiever en adaptiever dan ooit; een groot voordeel in deze tijden. 

Niek Stavinga onderzocht voor zijn studie Energy for Society (Hanzehogeschool Groningen) de rol van bewonersinitiatieven in de wijkaanpak en de samenwerking met gemeenten. Met zijn veelzijdige ervaring als communicatiemedewerker, pedagogisch medewerker en bestuurslid bij energiecoöperatie Warmtestem leverde hij een belangrijke bijdrage aan het aanvullen en verbeteren van de procestool van het Wijkkompas. 

Michiel Hamming deed vanuit zijn opleiding Global Project and Change Management (Windesheim Honours College) onderzoek naar het vertrouwen van ambtenaren die gebruik maken van participatie.

Een aantal keren per jaar neemt Squarewise een dagje vrij van transities en werken we aan onszelf. De laatste van 2021 was een spectaculaire, waarin we stil stonden bij de vermoeidheid, het verdriet en de boosheid die je als transitiemaker kan voelen. Je gelooft van top tot teen in de urgentie van de verandering die we proberen te realiseren en je ziet hoe langzaam het gaat en ervaart op dagelijkse basis aan den lijve hoeveel weerstand je kan tegenkomen. Onderhoud van je hart is nodig om je eigen energie te bewaken.

In november volgden we onder de enthousiaste begeleiding van Manon Danker een workshop ‘The work that reconnects’. We beleefden ‘diepe tijd’. Door ver naar voren en naar achteren in de tijd te reizen, verschuift je perspectief. We stonden stil bij de emoties (boosheid om de traagheid van besluiten, verdriet om de gevolgen die we niet tegenhouden en de groepen die niet gehoord worden, de kalmte waarin nieuwe kansen zich aandienen, etc. Zo deelden en verwerkten we emoties en realiseerden ons weer eens terdege dat het liefde is die ons ertoe drijft onszelf dagelijks op deze kwetsbare plek neerzetten.