Door de bomen het voedselbos blijven zien
Johannes Regelink (hij/ hem)
Yael Aartsma (zij/ haar)
Leonie van der Steen (zij/ haar)
Het voedselbos is hip, bij overheden én bij burgers. Niet vreemd, want de belofte is groot; een grotere opbrengst calorieën per hectare dan bij gangbare landbouw en dat terwijl de biodiversiteit gestimuleerd wordt. Tegelijkertijd klinkt in het werkveld de vraag of die belofte in de praktijk – en in ons huidige economische systeem – vertaald kan worden naar een opschaalbaar verdienmodel. Maar is dat eigenlijk wel de goede vraag?
Wat is een voedselbos?
Volgens de definitie in Green Deal Voedselbossen is een voedselbos een terrein van minstens en halve hectare, met een hoge diversiteit aan meerjarige en/of houtige voedselproducerende soorten, is een kruinlaag van hogere bomen aanwezig en zijn er minimaal drie van de andere vegetatielagen. Vaak bestaat een voedselbos uit uitheemse soorten. Daardoor is de soortenrijkdom van bijbehorende (insecten)soorten lager dan met een inheemse vegetatie met vergelijkbare vegetatiestructuur. Maar een voedselbos is, zelfs met overwegend uitheemse soorten, veel soortenrijker dan engelsraaigrasakkers of witbolgraslanden.
Waarom een voedselbos?
De positieve effecten van het aanplanten van voedselbossen zijn vergelijkbaar met die van autochtone inheemse bossen. Beide leveren grootschalige bodemregeneratie op en zijn een verrijking, zowel esthetisch als sociaal (zie tabel 1). Ook kunnen we met beide invullingen meer diversiteit toevoegen aan de bestaande monocultuur landbouwgronden. Voedselbossen hebben in de transitie van monocultuur- naar polycultuurlandbouw een belangrijke icoonwaarde. Het voedselbos als complex ecosysteem, met de voedselproductie als inherente component, is een andere manier van kijken naar het produceren van voedsel. En juist die andere manier van kijken heeft een vliegwieleffect waar de landbouwtransitie veel van kan leren. Tegelijkertijd moeten we al in de ontwerpfase voldoende aandacht besteden aan de inpassing in ons ecosysteem, in verband met de introductie van de vele soorten (soms invasieve) flora.
Tabel 1: De voor- en nadelen van voedselbossen ten opzichte van autochtone inheemse bossen
| Voedselbos | Autochtoon inheems bos | |
| Bodemstructuur | ++ | ++ |
| Biodiversiteit | + | ++ |
| Bodemleven | + | ++ |
| Educatie op het gebied van biodiversiteit | + | ++ |
| Educatie op het gebied van landbouwtransitie | ++ | – |
| Community building | ++ | + |
Het belevingsbos
Soms is er echter niet voldoende grond beschikbaar en wordt een voedselbos aangelegd op een kleiner perceel (<0,5 hectare) in een stedelijke omgeving. Hoewel we dan volgens de Green Deal niet van een voedselbos kunnen spreken (wij noemen het een belevingsbos) biedt het voedselbos-concept in deze situatie toch bepaalde kansen; kansen die autochtone inheemse bossen niet bieden. Door samen te planten en te plukken in het belevingsbos wordt de sociale cohesie in de buurt vergroot, waarbij het vele sociale groepen op verschillende waardes aanspreekt. Ook biedt een belevingsbos bezoekers de mogelijkheid kennis over voedsel, voedselproductie en de natuur in het algemeen op te doen. In het geval van een belevingsbos gaat het dus eerder om het bereiken van andere doelen dan voedselproductie, zoals educatie en sociale cohesie.
De ‘plussen’ als educatie, het bestrijden van eenzaamheid en biodiversiteit zijn niet financieel uit te drukken. Elke dag iemand om mee te praten of kinderen die meer buiten zijn is geen businessmodel. De voordelen zijn concreet en met wat goede wil ook nog kwantificeerbaar, maar ‘handel’ wordt het nooit. Zoiets geldt ook voor de speelvoorzieningen in de buurt of het wijkcentrum. Voedselbossen hebben een opbrengst die meedoet als kostendrager, zoiets als de baropbrengst in het buurthuis; en voor de rest is het een voorziening die kans maakt in hoog tempo veel doelen te bereiken voor opvallend weinig geld.
Met Tree Fest wordt het aanplanten van een voedselbos pas echt een feestje
Squarewise trekt met veel plezier samen op met Tree Fest. Tree Fest is een festival dat per editie 500 tot 1000 mensen op interactieve en speelse wijze (opnieuw) in contact brengt met de natuur en elkaar door ze actief te betrekken bij regeneratieve landbouw middels het planten van bomen. Op deze manier laat Tree Fest de natuur terug komen in hun belevingswereld.
Tree Fest is een initiatief van The Pollinators.
Het voedeselbos: zo veel voordelen!
Kortom: het voedselbos is fantastisch! Niet omdat de voedselopbrengst het huidige voedselsysteem – dat gericht is op efficiëntie op de korte termijn – kan benaderen, laat staan vervangen. Maar wel vanwege de kansen op het gebied van educatie over voedsel, natuur, en de transitie naar een houdbaar systeem. Vanwege de opbrengst in community building, een samenleving waarin mensen elkaar kennen, ondersteunen en op elkaar letten. Een voorziening die je zou kunnen situeren op de talloze lege bedrijventerreinen en saaie stukjes gras in grijze buitenwijken en binnensteden. Wel is het belangrijk om vooraf goed na te denken over de doelen van het nieuwe voedselbos en te zorgen dat je mogelijke nadelen voor bent. Dan kunnen we ervoor zorgen we er met zijn allen veel aan hebben, op korte en op lange termijn. Verder praten over dit onderwerp? We horen graag van je! Neem contact op met Johannes, Yael of Leonie.